Ο σύγχρονος φωτισμός σε εγκαταστάσεις logistics, όταν έχει διαμορφωθεί μετά από ειδική μελέτη, μπορεί να επιφέρει μείωση στις λειτουργικές δαπάνες της εταιρείας και ταυτόχρονα να ενισχύσει τη συνολική εμπειρία των χρηστών.
Άρθρο της κ. Ειρήνης Σκαφίδα*
Ο φωτισμός αποτελεί ουσιαστικό ζήτημα όταν πρόκειται να διασφαλιστεί ότι οι εργασίες σε μια εγκατάσταση εφοδιαστικής εκτελούνται με ασφάλεια. Εκτός από την αποθήκευση αγαθών, στους συγκεκριμένους χώρους γίνεται η επεξεργασία των παραγγελιών, ο έλεγχος του αποθέματος και η συσκευασία, τα οποία απαιτούν επαρκείς και στοχευμένες λύσεις φωτισμού.
Στον ανταγωνιστικό κόσμο της ανάπτυξης εγκαταστάσεων διακίνησης εμπορευμάτων (κτίρια logistics), η δημιουργία ευέλικτων χώρων και ενεργειακά αποδοτικών κτιρίων με ισχυρή έμφαση στο βιώσιμο χαρακτήρα τους είναι υψίστης σημασίας.
Ένας σημαντικός παράγοντας για τα βιομηχανικά κτίρια είναι ο βιοκλιματικός σχεδιασμός τους, που περιλαμβάνει τη μέγιστη αξιοποίηση του φωτός της ημέρας και ελεγχόμενο τεχνητό φωτισμό τεχνολογίας LED, ώστε να προσδίδει τη μέγιστη ευελιξία στη λειτουργία των επιμέρους χρήσεων που φιλοξενούν.
Συνήθως τα κτίρια logistics περιλαμβάνουν την κύρια είσοδο, τα γραφεία, τη ζώνη ανεφοδιασμού, μια περιοχή με ράμπες φόρτωσης των φορτηγών, μια αυτοματοποιημένη εγκατάσταση διαλογής και άλλους αποθηκευτικούς χώρους. Το κείμενο που ακολουθεί δεν αναφέρεται σε τύπους πλήρως αυτοματοποιημένων αποθηκευτικών εγκαταστάσεων στις οποίες ο φωτισμός δεν είναι βασικός παράγοντας για τη βέλτιστη εκτέλεση των εργασιών, καθώς δεν λαμβάνει χώρα ανθρώπινη αλληλεπίδραση στο εσωτερικό τους.
Φυσικός φωτισμός
Μελέτες έχουν δείξει ότι η έκθεση στο φυσικό φως έχει θετικό πρόσημο στην υγεία των εργαζομένων και μπορεί να αυξήσει σημαντικά την πνευματική εγρήγορση, την παραγωγικότητα και την ψυχολογική ευεξία. Οι εργαζόμενοι με έκθεση στο φως τείνουν να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και ποιότητα ύπνου, περισσότερη σωματική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας και καλύτερη ποιότητα ζωής από τους συναδέλφους τους που εργάζονται σε περιβάλλοντα με έλλειψη φυσικού φωτός.
Επίσης, οι άνθρωποι που εργάζονται σε χώρους με φυσικό φωτισμό δεν κουράζονται τόσο εύκολα, ενώ είναι πιο συγκεντρωμένοι κατά τη διάρκεια της ημέρας, με αποτέλεσμα να κάνουν λιγότερα λάθη στη δουλειά τους. Συνεπώς, οι εταιρείες που εισάγουν στοχευμένα φυσικό φωτισμό στους χώρους εργασίας τους, δημιουργούν ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον, επιτυγχάνουν βελτιώσεις στην υγεία των εργαζομένων, τους παρέχουν την οπτική και νοητική διέγερση που ρυθμίζει τους κιρκάδιους ρυθμούς τους και έχουν υψηλότερη παραγωγικότητα.
Επιπλέον, η δημιουργία εξατομικευμένων λύσεων φυσικού φωτισμού μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας, καθώς μειώνεται η ανάγκη για τεχνητό φωτισμό κατά τη διάρκεια της ημέρας, κάτι που οδηγεί και σε μειωμένο αποτύπωμα άνθρακα.
Ωστόσο, η ενσωμάτωση του φυσικού φωτισμού χρειάζεται ειδική μελέτη, ώστε να μην λειτουργεί αρνητικά ως προς τη θερμική και οπτική άνεση των χρηστών και να μειωθεί η παραγωγικότητά τους, δημιουργώντας εν τέλει μη ενδεδειγμένα περιβάλλοντα εργασίας.
Η μέθοδος που ακολουθείται για την εισαγωγή φυσικού φωτός σε ένα κτίριο είναι η ενσωμάτωση παραθύρων και φεγγιτών στο κέλυφός του. Η επιλογή και η τοποθέτηση αυτών καθορίζεται από την ποσότητα φωτός που απαιτείται, το τοπικό κλίμα, τις απαιτήσεις ιδιωτικότητας και το σχεδιασμό του κτιρίου. Σε ό,τι αφορά βιομηχανικούς χώρους – κτίρια logistics, η εισαγωγή του φυσικού φωτός γίνεται όσο το δυνατόν πιο ψηλά, κυρίως από τη στέγη, λαμβάνοντας υπόψη την κίνηση του ήλιου, καθώς κάθε τοποθέτηση επηρεάζει την ποσότητα φυσικού φωτός και τη μεταφορά θερμότητας στο εσωτερικό του κτιρίου.
Αξίζει να αναφερθεί ότι εκτός από τους παραδοσιακούς φεγγίτες, υπάρχουν ειδικές συσκευές τύπου «φεγγίτη» (Tubular Daylighting Devices [TDD]) που χρησιμοποιούνται για να παρέχουν φως σε σημεία στο εσωτερικό του κτιρίου που δεν βρίσκονται σε άμεση οπτική επαφή με τον ήλιο. Οι συγκεκριμένες κατασκευές χρησιμοποιούν έναν θόλο στην ταράτσα για να συλλάβουν το φως του ήλιου, το οποίο στη συνέχεια ταξιδεύει μέσω ενός ανακλαστικού σωλήνα. Είναι πιο αποτελεσματικές, εξαιτίας των ανακλαστικών σωλήνων, που παρέχουν το φυσικό φως με ελάχιστη μεταφορά θερμότητας.
Αν και το άρθρο αναφέρεται σε βιομηχανικά περιβάλλοντα, είναι εξίσου σημαντική η επιλογή χρωμάτων στους εσωτερικούς χώρους των κτιρίων. Το λευκό και οι ανοιχτόχρωμες αποχρώσεις θεωρούνται το καλύτερο χρώμα για τις οροφές και τις κάθετες επιφάνειες, καθώς έχουν πολύ καλές ανακλαστικές ιδιότητες.
Τεχνητός φωτισμός
Η εύρεση της κατάλληλης λύσης για τον τεχνητό φωτισμό ενός βιομηχανικού χώρου είναι μια σύνθετη εργασία. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη, συμπεριλαμβανομένου του κόστους, της ασφάλειας και της ενεργειακής απόδοσης. Κάθε χώρος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και τις λειτουργικές ανάγκες σε συνάρτηση με το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει.
Οι συγκεκριμένοι χώροι μπορεί να χρειάζεται να λειτουργούν συνεχόμενα όλο το 24ωρο. Οπότε τα οφέλη του τεχνητού φωτισμού είναι απαραίτητα για την παραγωγικότητα, την ασφάλεια και τη δημιουργία ενός χώρου με την καλύτερη δυνατή οπτική άνεση.
Οι παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή των κατάλληλων συστημάτων φωτισμού είναι η διάρκεια λειτουργίας του χώρου, η διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων (διαστάσεις, χρώματα επιφανειών), το ύψος της οροφής, το είδος εργασιών που εκτελούνται στο χώρο και κατά συνέπεια οι συνθήκες στις οποίες εκτίθενται τα φωτιστικά σώματα (σκόνη, υγρασία κ.ά.).
Τα φωτιστικά σώματα λειτουργούν συνδυαστικά με το φυσικό φως κατά τη διάρκεια της μέρας, ή αυτόνομα τις νυχτερινές ώρες. Η ενσωμάτωση συστήματος αυξομείωσης της έντασης των φωτιστικών μέσω αυτόματων αισθητήρων φωτός μπορεί να μειώσει σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία των φωτιστικών σωμάτων, όταν στον εσωτερικό χώρο υπάρχει αρκετός φυσικός φωτισμός, και να μειώσει δραστικά την κατανάλωση ενέργειας. Πρακτικά, το κόστος της βελτίωσης των συνθηκών φωτισμού στα κτίρια logistics αντισταθμίζεται από την αύξηση της παραγωγικότητας και την εξοικονόμηση ενέργειας.
Σχεδιαστική προσέγγιση
Σε ό,τι αφορά τη σχεδιαστική προσέγγιση σε σχέση με το φωτισμό, είναι σημαντικό το σύνολο των χώρων να έχει μια καλή ομοιομορφία, ακόμα και σε περιοχές όπου υπάρχουν κατασκευές για αποθήκευση εμπορευμάτων και δημιουργούνται διάδρομοι. Ο κατάλληλος φωτισμός σε διαδρόμους ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο σύγκρουσης, ο οποίος είναι ιδιαίτερα σημαντικός στους χώρους διανομής των κτιρίων logistics.
Επίσης, οι κάθετες επιφάνειες που σχηματίζουν τα ράφια χρειάζεται να φωτίζονται επαρκώς, για να εξασφαλιστεί η σωστή λειτουργία του χώρου. Μπορούν παράλληλα να τοποθετηθούν αυτόματα συστήματα, όπως ανιχνευτές κίνησης, ώστε όταν σε μια περιοχή δεν υπάρχει κυκλοφορία, να σβήνουν αυτόματα τα φωτιστικά σώματα.
Κατά το σχεδιασμό του φωτισμού των κτιρίων Logistics, είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί μελέτη για να αποφασιστεί ο τύπος, η θέση και ο αριθμός των φωτιστικών σωμάτων. Η θέση των φωτιστικών είναι συνήθως στην οροφή· σε περίπτωση όμως που υπάρχουν μεταλλικές κατασκευές από ράφια για την αποθήκευση των εμπορευμάτων δημιουργώντας διαδρόμους, τα φωτιστικά τοποθετούνται στο κέντρο αυτών, για να αποτρέψουν τη δημιουργία ανεπιθύμητων σκιών.
Ο καλός φωτισμός στους διαδρόμους αποθήκευσης είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου οι χειριστές να βρουν τα σημεία στα οποία πρέπει να εναποθέσουν τα προϊόντα και να είναι ευανάγνωστοι οι κωδικοί των προϊόντων που πρέπει να αφαιρεθούν από τα ράφια.
Η τυπολογία των φωτιστικών σωμάτων που προορίζονται για εγκαταστάσεις διακίνησης εμπορευμάτων αφορά κατά κανόνα οροφές με ύψος που κυμαίνεται μεταξύ 8 και 16 μέτρων. Οπότε τα φωτιστικά πρέπει να έχουν μεγάλη απόδοση, και κατάλληλη δέσμη για να φωτίσουν επαρκώς το χώρο.
Ένα επιπλέον σημαντικό στοιχείο στην επιλογή των φωτιστικών σωμάτων είναι η τιμή διατήρησης φωτεινής ροής σε σχέση με τη μέση ωφέλιμη διάρκεια ζωής τους. Συνοπτικά, υπάρχουν χαρακτηριστικά όπως η μέση ένταση φωτισμού, ο δείκτης θάμβωσης (UGR), ο δείκτης χρωματικής απόδοσης (CRI) κ.ά. που βοηθούν στη δημιουργία ενός χώρου εργασίας που θα διασφαλίζει τη μέγιστη δυνατή οπτική άνεση και την ευημερία του εργατικού δυναμικού.
Ακόμα και χώροι όπως είναι οι αποθήκες, πρέπει να είναι ιδιαίτερα καλά φωτισμένοι, για την αποφυγή ατυχημάτων που οφείλονται στο μεγάλο αριθμό κινήσεων που πραγματοποιούνται από τα περονοφόρα ανυψωτικά, σε συνδυασμό με τα προϊόντα που μεταφέρουν. Άλλωστε οι συγκεκριμένοι χώροι περιλαμβάνονται στο πρότυπο EN12464:1 2021 που αφορά το φωτισμό εσωτερικών χώρων εργασίας.
Εν κατακλείδι
Είναι επιτακτική ανάγκη τόσο η αναβάθμιση των συστημάτων φωτισμού σε υφιστάμενες κατασκευές χώρων logistics, όσο και η τοποθέτησή τους σε νέες κατασκευές. Ο ενεργειακά αποδοτικός και με μεγάλη διάρκεια ζωής φωτισμός μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στη βιωσιμότητα μιας εταιρείας, συνδυάζοντας τη χρήση φυσικού – τεχνητού φωτισμού και μειώνοντας τις λειτουργικές δαπάνες.
Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας, διατηρούνται οι εργαζόμενοι ασφαλείς στον εργασιακό χώρο και βελτιώνεται η παραγωγικότητά τους.
Επιπλέον, η αξιοποίηση της τεχνολογίας IoT (Internet of Things) για τη βελτιστοποίηση της ενεργειακής κατανάλωσης, τον έλεγχο και την παρακολούθηση των κτιριακών συστημάτων (που περιλαμβάνουν και το φωτισμό), καθιστά τον έλεγχο των λειτουργιών πιο αποδοτικό και βιώσιμο, και ενισχύει τη συνολική εμπειρία των χρηστών.
Βιβλιογραφία:
-Erwine B and Heschong L. 2000. Daylight: Healthy, Wealthy & Wise. Architectural LightingMagazine. www.lightforum.com/library/design/daylighting/healthywealthy.html
-Hartleb Puleo SB and Leslie RP. 1991. Some effects of sequential experience of windows on human response. Journal of the IES 20(1):91-99
-Plörer, Daniel, Sascha Hammes, Martin Hauer, Vincent van Karsbergen, and Rainer Pfluger. “Control Strategies for Daylight and Artificial Lighting in Office Buildings—A Bibliometrically Assisted Review.” Energies 14, no. 13 (June 26, 2021) https://www.mdpi.com/1996-1073/14/13/3852
*Η κ. Ειρήνη Σκαφίδα είναι μελετήτρια φωτισμού στην SK Lighting Studio και μέλος του Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού στο Εργαστήριο Σχεδιασμού Φωτισμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
