Η LightingEurope και η Διεθνής Ένωση Σχεδιαστών Φωτισμού δημοσίευσαν μια κοινή εργασία όπου περιγράφουν τα χαρακτηριστικά και τις απαιτήσεις για το σχεδιασμό βάσει της νέας τάσης “Better Lighting”.
Άρθρο από τη Lighting Europe*
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι άνθρωποι δαπανούν κατά μέσο όρο 90% του χρόνου τους σε εσωτερικούς χώρους, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία της άνεσης και της ευημερίας στους εσωτερικούς χώρους. Πώς όμως δημιουργούμε τέτοιου είδους άνεση και ευημερία; Η απάντηση είναι με το “Better Lighting”.
Παρόλο που ο παραδοσιακός ηλεκτρικός φωτισμός μπορεί να κάνει θαύματα σε σχέση με την οπτική, του λείπουν τα μη οπτικά οφέλη του φυσικού φωτός, όπως είναι η υποστήριξη της συναισθηματικής και βιολογικής ευημερίας του χρήστη ενός χώρου. Η πρωτοβουλία “Better Lighting” γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ παραδοσιακού φωτισμού και φυσικού φωτός.
«Χρησιμοποιώντας το φως της ημέρας σαν βάση για ποιοτικό φωτισμό, το Better Lighting φέρνει τα οφέλη του φυσικού φωτός στο εσωτερικό» επισημαίνει η κ. Ουρανία Γεωργουτσάκου, γενική γραμματέας της LightingEurope. «Παρέχει το σωστό φως στη σωστή θέση και στη σωστή ώρα για τις διάφορες δραστηριότητες που διεξάγουμε καθημερινά».
Το “Better Lighting” αποτελεί επίσης μια μεγάλη ευκαιρία για τους προδιαγραφείς. Για παράδειγμα, με την Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για το «Κύμα Ανακαίνισης», ένα κεντρικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η ΕΕ στοχεύει στο διπλασιασμό των ποσοστών ανακαίνισης σε ολόκληρη την Ευρώπη κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι έως και το 75% του τρέχοντος κτιριακού αποθέματος της Ευρώπης θεωρείται ενεργειακά αναποτελεσματικό, η ανάγκη για ενεργειακά αποδοτικές ανακαινίσεις είναι τεράστια.
«Αυτή είναι μια μοναδική ευκαιρία για την επίτευξη του διττού στόχου για βελτίωση τόσο της ενεργειακής αποτελεσματικότητας όσο και της άνεσης και ευημερίας στους εσωτερικούς χώρους» προσθέτει η κ. Γεωργουτσάκου.
Η πρόκληση, ωστόσο, είναι ότι το “Better Lighting” δεν συμβαίνει απλά, αλλά πρέπει να σχεδιαστεί. Με το “Better Lighting” να αποτελεί το κλειδί για την επίτευξη και των δύο στόχων, οι προδιαγραφείς, συμπεριλαμβανομένων σχεδιαστών, εγκαταστατών και αρχιτεκτόνων φωτισμού, θα παίξουν κεντρικό ρόλο στην επιτυχία της πρωτοβουλίας.
«Οι επαγγελματίες σχεδιαστές φωτισμού, λέει η κ. Γεωργουτσάκου, διαθέτουν μοναδικά προσόντα για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των τεχνικών κανονισμών και των αισθητικών θεμάτων. Κατανοούν το ρόλο του φωτισμού στην αρχιτεκτονική και στο σχεδιασμό εσωτερικών χώρων και βασίζονται στην εκτεταμένη τους γνώση σχετικά με τον εξοπλισμό και τα συστήματα φωτισμού, προκειμένου να διασφαλίσουν σχεδιασμό υψηλής ποιότητας στο δομημένο περιβάλλον».
Ανάγκη επαγγελματιών
Γιατί, όμως, να χρησιμοποιήσετε έναν επαγγελματία σχεδιαστή φωτισμού;
Ένας επαγγελματίας σχεδιαστής φωτισμού:
- Ενισχύει και βελτιώνει κάθε χώρο μέσω δημιουργικών και πρακτικών λύσεων φωτισμού, ικανοποιώντας τις ανάγκες των ατόμων που χρησιμοποιούν το χώρο.
- Καθορίζει τα πιο κατάλληλα, οικονομικά και ενεργειακά αποδοτικά προϊόντα για ένα έργο.
- Δημιουργεί ένα καινοτόμο σχέδιο φωτισμού, το οποίο επιτυγχάνει την τέλεια ισορροπία λειτουργίας και αισθητικής.
- Επιλύει τις μοναδικές προκλήσεις φωτισμού, οι οποίες δημιουργούνται από ένα ευρύ φάσμα εσωτερικών και εξωτερικών περιβαλλόντων.
Δεν υπάρχει λύση που να ταιριάζει σε όλους σε σχέση με την πρωτοβουλία “Better Lighting”. Η λύση πρέπει να εξατομικεύεται για να ικανοποιεί τις ανάγκες ενός συγκεκριμένου χώρου. Αυτή η εξατομίκευση μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή διαφόρων συνδυασμών χαρακτηριστικών που περιλαμβάνονται στο “Better Lighting”, αρκετά από τα οποία υπογραμμίζονται παρακάτω.
Η LightingEurope ένωσε τις δυνάμεις της με τη Διεθνή Ένωση Σχεδιαστών Φωτισμού (IALD) και έχει δημοσιεύσει μια κοινή εργασία, η οποία περιγράφει τα χαρακτηριστικά, τις απαιτήσεις και τις συμβουλές φωτισμού για το σχεδιασμό και την εφαρμογή του “Better Lighting”.
Προσαρμόσιμα επίπεδα φωτός
Ο παραδοσιακός σχεδιασμός του φωτισμού περιλαμβάνει μετρήσεις που αφορούν τα επίπεδα έντασης του φωτισμού στο επίπεδο της εργασίας, τον περιβάλλοντα χώρο, την οροφή και τους τοίχους, την ομοιομορφία και τις ενοχλητικές αντανακλάσεις.
«Παρόλο που αυτές οι μετρήσεις είναι σημαντικές για τον επαρκή φωτισμό ενός χώρου, τονίζει η κ. Γεωργουτσάκου, δεν συμβάλλουν απαραίτητα στην ευημερία ή στη βιολογική και συναισθηματική απόδοση ενός ατόμου.
»Για να γίνει αυτό, πρέπει να ληφθούν υπόψη άλλοι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της διακύμανσης στη φωτεινότητα. Το εύρος των επιπέδων φωτισμού που απαιτούνται από τους ενοίκους συνήθως εξετάζεται στο επίπεδο του δαπέδου ή σε ένα ονομαστικό επίπεδο εργασίας. Αλλά η κατακόρυφη φωτεινότητα ενός χώρου είναι επίσης σημαντική, καθώς αυτό είναι το επίπεδο στο οποίο γενικά κοιτάζουν τα μάτια».
Η αντανάκλαση είναι επίσης ένας παράγοντας που πρέπει να εξεταστεί. Πλημμυρίζοντας τους τοίχους ή την οροφή με φως, το “Better Lighting” μπορεί να μειώσει την αντανάκλαση που προκαλείται από τις μεγάλες αντιθέσεις στα επίπεδα φωτισμού. Επιπλέον, το “Better Lighting” μπορεί να ενσωματώσει περιοχές σχετικού σκοταδιού ως μέσο για την παροχή οπτικού ενδιαφέροντος. «Μιμούμενες τις σκιές, οι σκοτεινές περιοχές προσδίδουν στο χώρο μια φυσικότερη εμφάνιση» προσθέτει η κ. Γεωργουτσάκου.
Μιλώντας για φυσική εμφάνιση, σημαντικό ρόλο παίζει το φως της ημέρας, που πρέπει ναείναι όσο το δυνατόν περισσότερο. Έχοντας αυτό υπόψη, θα πρέπει κανείς να θυμάται ότι τα υψηλότερα επίπεδα φωτός μπορούν να προκαλέσουν ενόχληση, λόγω προβλημάτων από αντανακλάσεις ή αντιθέσεις.
Ο τρόπος χρήσης ενός χώρου μπορεί επίσης να επηρεάσει την αντανάκλαση. Για παράδειγμα, σε ένα περιβάλλον γραφείου, η αναλογία μεταξύ της φωτεινότητας της οθόνης ενός υπολογιστή και του φόντου θα επηρεάσει την αντανάκλαση και ακολούθως την οπτική άνεση του χρήστη.
«Τα άτομα έχουν διαφορετικές προτιμήσεις, σημειώνει η κ. Γεωργουτσάκου, και το “Better Lighting” μπορεί να αντιμετωπίσει αυτές τις προτιμήσεις εξετάζοντας τα επίπεδα φωτεινότητας, και χρησιμοποιώντας προσωπικούς ελέγχους για να μειώσει ή να αυξήσει αυτά τα επίπεδα».
Ποιοτικές πηγές φωτός
Η δημιουργία του φωτισμού LED έφερε επανάσταση στον κλάδο του φωτισμού και άνοιξε την πόρτα σε νέες εφαρμογές που δεν ήταν δυνατές με τις προηγούμενες τεχνολογίες. Για παράδειγμα, ο φωτισμός LED:
- Επιτρέπει στους χρήστες να ελέγχουν το φως και να το προσαρμόζουν δυναμικά σε συγκεκριμένες ανάγκες τους.
- Παρέχει τη δυνατότητα του ελέγχου της θερμοκρασίας του χρώματος του φασματικού αποτελέσματος για να ταιριάζει καλύτερα με τις ανάγκες του ενοίκου.
- Εξαλείφει παράγοντες ενόχλησης όπως είναι το τρεμοπαίξιμο και τα φωτορυθμικά.
Για να αξιοποιηθούν καλύτερα αυτές οι εφαρμογές, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορες μετρήσεις, όπως είναι:
- Ο δείκτης χρωματικής απόδοσης (Color Rendering Index [CRI]), ο οποίος μετράει την πιστότητα του χρώματος, δηλαδή πόσο παρόμοια φαίνονται τα χρώματα των αντικειμένων όταν φωτίζονται από την πηγή φωτός σε σύγκριση με το φωτισμό από μια πηγή φωτός αναφοράς με την ίδια εμφάνιση χρώματος.
- Η «ισοδύναμη μελανοπική ένταση φυσικού φωτισμού» (Melanopic Equivalent Daylight Illuminance [MEDI]), η οποία μετράει τη μη οπτική απόδοση, συνδυάζοντας τα επίπεδα φωτεινότητας και τη φασματική σύνθεση και υποδεικνύοντας την επίδραση που μπορεί να έχει η πηγή φωτός στους κιρκάδιους ρυθμούς του ανθρώπου.
«Επειδή το MEDI παραμένει τομέας έρευνας, η εφαρμογή αυτής της μέτρησης είναι ενδεικτική αντί για απόλυτη, και θα πρέπει να δίνεται προσοχή στο σχεδιασμό εφαρμογών και στους ισχυρισμούς απόδοσης που βασίζονται σε αυτή τη μέτρηση» σημειώνει η κ. Γεωργουτσάκου.
Ρυθμιζόμενες λύσεις
Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του “Better Lighting” είναι ότι ο φωτισμός είναι ρυθμιζόμενος.
«Το Better Lighting, επισημαίνει η κ. Γεωργουτσάκου, θα πρέπει να διαθέτει ρυθμιζόμενο φάσμα ή να μπορεί να ρυθμίζεται προκειμένου να υποστηρίζει τη συγκεκριμένη δραστηριότητα ενός χώρου. Και θα πρέπει να είναι δυνατός ο έλεγχος του φάσματος και της έντασης μιας εγκατάστασης φωτισμού τόσο ταυτόχρονα όσο και αυτόματα. Αυτή η ικανότητα μπορεί να είναι πολύτιμη για αισθητικούς λόγους, εισάγοντας δυναμισμό και δράμα στο χώρο. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της οπτικής οξύτητας για ορισμένες εργασίες που ωφελούνται από την ύπαρξη διαφορετικών επιπέδων φωτός ή φασματικής σύνθεσης».
Ο ρυθμιζόμενος και δυναμικός φωτισμός επιτρέπει περαιτέρω την ευθυγράμμιση της έντασης και της θερμοκρασίας του χρώματος του ηλεκτρικού φωτός μέσα σε ένα χώρο με εκείνες του φωτός της ημέρας ή του ηλιακού φωτός έξω, δημιουργώντας το εφέ της «μεταφοράς του εξωτερικού στο εσωτερικό».
Η αυξανόμενη συνειδητοποίηση της επιθυμίας του ανθρώπου να συνδέεται με τη φύση έχει οδηγήσει τους σχεδιαστές φωτισμού να ενσωματώνουν όλο και περισσότερες εφαρμογές που μιμούνται το φως της ημέρας στα σχέδιά τους. Και μια βασική τέτοια εφαρμογή είναι η πρωτοβουλία του “Better Lighting”.
Η LightingEurope και η Διεθνής Ένωση Σχεδιαστών Φωτισμού επισημαίνουν σχετικά ότι:
- Η χρήση φωτιστικών και ενός συστήματος ελέγχου φωτισμού, τα οποία επιτρέπουν την ξεχωριστή προσαρμογή τόσο της φωτεινότητας όσο και της εμφάνισης του χρώματος, διευκολύνει τη μίμηση της εποχής του έτους, της ημέρας και πιθανώς ακόμα και των υφιστάμενων καιρικών συνθηκών.
- Η δυνατότητα χρήσης φωτισμού ο οποίος μπορεί να αλλάξει όσον αφορά την εμφάνιση και τη φωτεινότητα του χρώματός του σημαίνει ότι οι χρήστες μπορούν να τον ρυθμίζουν στις συγκεκριμένες ανάγκες του χώρου και στις δραστηριότητες που διενεργούνται μια συγκεκριμένη στιγμή.
Εξατομικευμένοι έλεγχοι
Έχει αποδειχθεί ότι η παροχή προσωπικού ελέγχου για τα φώτα και τις αποχρώσεις μπορεί να βελτιώσει την ικανοποίηση στην εργασία. Επιπλέον, το να μπορεί κάποιος να επιτύχει τις συνθήκες φωτισμού που προτιμά, βελτιώνει την ικανοποίηση σε σχέση με το περιβάλλον του εσωτερικού χώρου.
Δυστυχώς, η εφαρμογή αυτού του είδους εξατομικευμένων ελέγχων έχει παραδοσιακά βασιστεί στο συχνά παρερμηνευμένο Πρότυπο Εφαρμογής (π.χ. EN 12464-1 για εσωτερικούς χώρους εργασίας). «Πολύ συχνά, η παρερμηνεία αυτού του προτύπου σημαίνει οπτικά μη ενδιαφέροντα σχέδια φωτισμού, με περιορισμένη οπτική άνεση, και πολύ χαμηλά ή πολύ υψηλά επίπεδα φωτισμού για σημαντικό αριθμό ατόμων» λέει η κ. Γεωργουτσάκου.
Αντίθετα, θα πρέπει κανείς να χρησιμοποιεί την αναθεώρηση του 2021 για το EN 12464-1. Αυτό το αναθεωρημένο πρότυπο περιλαμβάνει την έννοια των τροποποιημένων επιπέδων φωτός, που επιτρέπει την προσαρμογή των επιπέδων φωτεινότητας τόσο προς τα επάνω, για περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να απαιτούνται υψηλότερα επίπεδα, όσο και προς τα κάτω, ανάλογα με τις προσωπικές ανάγκες ή προτιμήσεις.
Τα κοινά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν προγραμματισμένες εκ των προτέρων ρυθμίσεις, οι οποίες αλλάζουν αυτόματα τα επίπεδα φωτός και την ικανότητα των ενοίκων να ενεργοποιούν ορισμένες ρυθμίσεις βάσει των προσωπικών προτιμήσεων και αναγκών τους.
«Η εξατομίκευση και η βελτιστοποίηση που επιτυγχάνεται με τη χρήση ελέγχων φωτισμού εξοικονομούν ενέργεια και παρέχουν στους ενοίκους το σωστό φως όταν και όπου το χρειάζονται» σημειώνει η κ. Γεωργουτσάκου.
Χρήση φυσικού φωτός
Το φως της ημέρας στους εσωτερικούς χώρους εργασίας βελτιώνει την ικανοποίηση και την παραγωγικότητα των χρηστών. Επιπλέον, τα υψηλά επίπεδα φωτός ημέρας κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα του ύπνου τη νύχτα. Αλλά το φως της ημέρας έχει και περιβαλλοντικά οφέλη. Για παράδειγμα, «συλλέγοντας» το φως της ημέρας, μπορεί κανείς να περιορίσει τη χρήση ηλεκτρικού φωτισμού, μειώνοντας σημαντικά την κατανάλωση ενέργειας κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Παρόλο που τα οφέλη του φυσικού φωτός είναι ξεκάθαρα, το φως της ημέρας έχει τα μειονεκτήματά του, συμπεριλαμβανομένης της αντανάκλασης και της υπερθέρμανσης. «Η διαχείριση του φωτός της ημέρας είναι μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ της μεγιστοποίησης των οφελών του και της ελαχιστοποίησης των μειονεκτημάτων του» σημειώνει η κ. Γεωργουτσάκου.
Το “Better Lighting” επιτυγχάνει αυτή την ισορροπία χρησιμοποιώντας εμπορικές εγκαταστάσεις, όπως αυτοματοποιημένα συστήματα σκίασης. «Όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τους αυτοματοποιημένους ελέγχους φωτισμού, αυτά τα σκίαστρα μπορούν να διασφαλίσουν ότι το σύστημα διενεργεί συνεχώς αυτή την πράξη εξισορρόπησης, με τρόπο που προσφέρει βέλτιστα αποτελέσματα για το κτίριο και τους ενοίκους του» προσθέτει η κ. Γεωργουτσάκου.
Τα οφέλη
Έχει αποδειχθεί ότι όταν έχει σχεδιαστεί σωστά, το “Better Lighting” ωφελεί ένα ευρύ φάσμα χρηστών, όπως είναι ασθενείς, ειδικευόμενοι ιατροί και προσωπικό σε νοσοκομεία και γηροκομεία, μαθητές και δάσκαλοι στα σχολεία, υπάλληλοι στα γραφεία, εργαζόμενοι σε εργοτάξια και κάτοικοι στις ιδιωτικές τους κατοικίες.
«Τα οφέλη της εξοικονόμησης ενέργειας και της προσωπικής ευημερίας που προσφέρει το Betting Lighting είναι ξεκάθαρα, καταλήγει η κ. Γεωργουτσάκου. Η γνώση, η τεχνολογία και τα προϊόντα για το σχεδιασμό του Better Lighting είναι ήδη διαθέσιμα σήμερα. Κάνοντας το Better Lighting βασικό μέρος των ανακαινίσεων κτιρίων, θα διασφαλίσουμε ότι η Ευρώπη θα βιώσει όχι μόνο μια αναγέννηση σε σχέση με τις ανακαινίσεις, αλλά και μία νέα εποχή στην προσωπική ευημερία».
Η συνεργασία στην αλυσίδα αξίας είναι βασική για την παροχή του “Better Lighting”, και η κ. Γεωργουτσάκου επισημαίνει σχετικά: «Εκτιμούμε πολύ τη συνεργασία μας με τη Διεθνής Ένωση Σχεδιαστών Φωτισμού. Είναι σημαντικό να ανταλλάσσουμε απόψεις σχετικά με το Better Lighting και να συγκεντρώνουμε την αντίστοιχη εξειδίκευση και επιρροή μας, ώστε να δίνουμε ξεκάθαρα μηνύματα στην αγορά –είτε πρόκειται για προδιαγραφείς είτε για πελάτες– σχετικά με το τι μπορεί να κάνει ο φωτισμός για τους ανθρώπους και τον πλανήτη».
Η LightingEurope συνεργάζεται με Ευρωπαίους νομοθέτες για να μοιραστεί την τεχνική εξειδίκευση των μελών της και να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός υγιούς κανονιστικού πλαισίου με απλούς κανόνες, οι οποίοι εφαρμόζονται καλύτερα, ωφελούν τους ανθρώπους και τον πλανήτη και προάγουν ένα δίκαιο και ανταγωνιστικό επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ευρώπη.
*Η Lighting Europe (www.lightingeurope.org) είναι η «φωνή» της βιομηχανίας φωτισμού με έδρα τις Βρυξέλλες. Εκπροσωπεί 30 εταιρείες και εθνικές ενώσεις που μαζί αντιπροσωπεύουν περισσότερες από 1.000 ευρωπαϊκές εταιρείες, οι οποίες είναι στην πλειονότητά τους μικρού ή μεσαίου μεγέθους και κατασκευάζουν φωτιστικά, λαμπτήρες και συναφή εξαρτήματα. Αντιπροσωπεύουν ένα συνολικό ευρωπαϊκό εργατικό δυναμικό άνω των 100.000 ατόμων και έχουν ετήσιο κύκλο εργασιών που υπερβαίνει τα 20 δισ. ευρώ.
