Τα συστήματα φωτισμού ασφαλείας αποτελούν κρίσιμο στοιχείο της πυροπροστασίας των κτιριακών υποδομών· και οι πρόσφατες εξελίξεις στη νομοθεσία βελτίωσαν κατά πολύ τον τρόπο μελέτης, σχεδίασης, εγκατάστασης και συντήρησής τους, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια του πληθυσμού των κτιρίων.
Άρθρο του κ. Αθανάσιου Ελευθερούδη*
Στην Ελλάδα, η προστασία των κτιριακών υποδομών από πυρκαγιά καθορίζεται από τον Κανονισμό Πυροπροστασίας Κτιρίων (Προεδρικό Διάταγμα 41/2018). Με τη σειρά του, στο άρθρο 8 του Π.Δ. 41/2018 ορίζεται η Πυροσβεστική Διάταξη 15/2014 ως το πλαίσιο καθορισμού των τεχνικών προδιαγραφών και προτύπων για τα προληπτικά μέσα πυροπροστασίας. Ως προληπτικά μέτρα πυροπροστασίας, η Π.Δ. 15/2014 θεωρεί το φωτισμό ασφαλείας, τη σήμανση ασφαλείας και τα σχεδιαγράμματα διαφυγής.
Στην παράγραφο 5.1 του Π.Δ. 15/2014 ορίζεται ότι ο φωτισμός ασφαλείας σχεδιάζεται και εγκαθίσταται σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ 1838, όπως κάθε φορά ισχύει. Από το 2022 ξεκίνησε η διαδικασία αντικατάστασης του ισχύοντος ευρωπαϊκού ΕΝ 1838:2013 με μία νέα έκδοση, η οποία θα ξεκαθαρίσει ασάφειες και αναχρονισμούς της υπάρχουσας. Η διαδικασία έληξε τον Δεκέμβριο του 2024 με την έκδοση του καινούριου ΕΝ 1838:2024, το οποίο μεταφέρθηκε στο ελληνικό σύστημα τυποποίησης τον Ιανουάριο 2025 ως ΕΛΟΤ ΕΝ 1838:2025. Τα δύο πρότυπα είναι 100% όμοια (identical) και, χάρη ευκολίας, στο παρόν άρθρο θα γίνεται αναφορά στο ΕΝ 1838:2024.
Βασικές αλλαγές
Οι βασικές αλλαγές που εισάγει το ΕΝ 1838:2024 σε σχέση με το παλαιότερο ΕΝ 1838:2013 κινούνται σε τρεις κεντρικούς άξονες:
Α) Αλλαγή του τρόπου φωτισμού των οδεύσεων διαφυγής ώστε να καλύπτεται το πλάτος των διαδρόμων.
Β) Παροχή περισσότερων λεπτομερειών για το φωτισμό ασφαλείας των σημείων ενδιαφέροντος και συγκεκριμένων επικίνδυνων περιοχών.
Γ) Εισαγωγή προδιαγραφών για τα συστήματα φωτισμού ασφαλείας κατά τη διάρκεια αλλά και μετά από lockdown κτιριακής εγκατάστασης ή παρατεταμένης απώλειας ισχύος.
Συγκεκριμένα:
Α) Το ΕΝ 1838:2024 ορίζει ότι το οριζόντιο επίπεδο φωτισμού στο πάτωμα παραμένει κατ’ ελάχιστο 1 lx, αλλά πλέον για διαδρόμους άνω των δύο μέτρων πρέπει να φωτίζεται όλος ο διάδρομος εκτός από μία περίμετρο 0,5μ. Για διαδρόμους μικρότερους των 2 μέτρων, δεν θα υπολογίζεται περίμετρος ίση με το 1/4 του πλάτους.
Β) Το ΕΝ 1838:2024 δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα σημεία ενδιαφέροντος, ορίζοντας ξεκάθαρα ότι πρέπει να υπάρχει ο κατάλληλος φωτισμός στα παρακάτω σημεία (όπου υπάρχει ο όρος «κοντά», το ΕΝ 1838:2024 θεωρεί την οριζόντια απόσταση 2 μ.) και να παρέχονται οι ενδεδειγμένες πινακίδες:
- Κοντά στις εξόδους διαφυγής.
- Κοντά στις σκάλες, ώστε κάθε σκαλοπάτι να φωτίζεται από άμεσο φωτισμό.
- Κοντά σε κάθε σημείο αλλαγής επιπέδου.
- Σε σημείο αλλαγής κατεύθυνσης, αν η κατεύθυνση της όδευσης διαφυγής είναι ασαφής.
- Στις διασταυρώσεις των διαδρόμων.
- Εξωτερικά του κτιρίου, ώστε να φωτίζεται κάθε τελική έξοδος διαφυγής και η διαδρομή προς τελικό σημείο ασφαλείας.
- Κοντά σε κάθε σταθμό πρώτων βοηθειών, ώστε κάθε κυτίο πρώτων βοηθειών να φωτίζεται με κάθετο φωτισμό 5 lx.
- Κοντά σε κάθε σημείο εγκατάστασης πυροσβεστικού εξοπλισμού, κομβίου και πίνακα πυρανίχνευσης, ώστε να παρέχεται κάθετος φωτισμός 5 lx. Επίσης, πρέπει να φωτίζονται και τα σχεδιαγράμματα διαφυγής.
- Κοντά σε κάθε εξοπλισμό ασφαλείας για άτομα με αναπηρίες, ώστε ο εξοπλισμός να φωτίζεται με κάθετο φωτισμό 5 lx.
- Κοντά σε κάθε σημείο όπου λαμβάνεται σήμα συναγερμού από ανελκυστήρα προσώπων και στον εξοπλισμό διαφυγής του.
- Σε διαδρόμους από τις πόρτες ανελκυστήρων προσώπων προς τις κοντινότερες οδεύσεις διαφυγής.
- Κοντά σε χειριστήρια χειροκίνητης απελευθέρωσης ηλεκτρονικά κλειδωμένων θυρών, ώστε να φωτίζονται με κατ’ ελάχιστον 5 lx κάθετο φωτισμό.
Στο πλαίσιο του ΕΝ 1838:2024 ο κάθετος φωτισμός 5 lx πρέπει να παρέχεται από φωτιστικό ασφαλείας κατασκευασμένο σύμφωνα με το ΕΝ 60598-2-22 στο κάθετο επίπεδο του τοίχου, σε μία επιφάνεια 1m2.
Γ) Το ΕΝ 1838:2024 εισάγει την έννοια του φωτισμού τοπικής περιοχής (local area lighting).
Ο φωτισμός τοπικής περιοχής έχει ως στόχο να ενισχύσει την ασφάλεια των ατόμων στα οποία επιτρέπεται η προσωρινή παραμονή σε χώρο κατά τη διάρκεια έκτακτης ανάγκης. Η εισαγωγή αυτού του νέου είδους φωτισμού ασφαλείας έγινε για να καλύψει περιπτώσεις στις οποίες η ασφαλέστερη επιλογή είναι η παραμονή του πληθυσμού στο χώρο αντί για εκκένωση, όπως είναι, για παράδειγμα, ασθενείς νοσοκομείων ή τρόφιμοι οίκων ευγηρίας.
Ως ελάχιστη αυτονομία του φωτισμού τοπικής περιοχής ορίζεται η 1 ώρα, αλλά υπάρχει περίπτωση να προδιαγράφεται και μεγαλύτερη αυτονομία αν το απαιτεί το σχέδιο πυροπροστασίας και εκκένωσης της εγκατάστασης.
Παράλληλα, οι προδιαγραφές του φωτισμού τοπικής περιοχής είναι όμοιες με του τυπικού φωτισμού ασφαλείας (ίδια φωτιστικά ασφαλείας κατασκευασμένα κατά ΕΝ 60598-2-22, ίδια σημεία έμφασης και πινακίδες). Η ειδοποιός διαφορά είναι ότι το ελάχιστο επίπεδο φωτισμού καθορίζεται από εκτίμηση κινδύνου, και θα ορίζεται κατ’ ελάχιστον στα επίπεδα του φωτισμού ασφαλείας (0,5 lx για ανοικτές περιοχές και 1 lx για οδεύσεις διαφυγής).
Επιπλέον απαιτήσεις
Το ΕΝ 1838:2024 ορίζει και επιπλέον απαιτήσεις για τον φωτισμό ασφαλείας συγκεκριμένων περιοχών:
- Πλέον απαιτείται φωτισμός ασφαλείας ανοιχτών περιοχών σε τουαλέτες και χώρους αποδυτηρίων μεγαλύτερους από 8τ.μ. και φωτισμός όδευσης διαφυγής σε προθάλαμους τουαλετών.
- Απαιτείται φωτισμός ασφαλείας τουλάχιστον 1 lx στο έδαφος σε τουαλέτες ατόμων με αναπηρίες, μπάνια και σε τουαλέτες με αλλαξιέρες βρεφών.
- Απαιτείται φωτισμός ασφαλείας σε όλους τους χώρους ηλεκτροπαραγωγών ζευγών (Η/Ζ), σε δωμάτια ελέγχου, δωμάτια διανομής και δίπλα σε εξοπλισμό που σχετίζεται με την παροχή κανονικού φωτισμού και φωτισμού ασφαλείας. Ο εξοπλισμός ελέγχου συστημάτων κανονικού φωτισμού και φωτισμού ασφαλείας θα πρέπει να φωτίζεται με 5 lx στο επίπεδο εργασίας.
- Προτείνεται φωτισμός 5 lx στην επιφάνεια του νερού και στις διαδρομές πρόσβασης γύρω από εσωτερικές πισίνες.
Συντελεστής συντήρησης
Επίσης, το ΕΝ 1838:2024 εισάγει τον όρο του «συντελεστή συντήρησης», ο οποίος υπολογίζει την απώλεια φωτεινότητας του συστήματος φωτισμού ασφαλείας μετά από ένα χρονικό διάστημα, ακολουθώντας το πρότυπο ISO/CIE TS 22012:2019 «Καθορισμός συντελεστή συντήρησης». Η έννοια του συντελεστή συντήρησης είναι ότι ένα σωστά συντηρημένο και καθαρό σύστημα φωτισμού ασφαλείας απαιτεί λιγότερα φωτιστικά από ένα σύστημα το οποίο έχει μεγάλα επίπεδα σκόνης και δεν συντηρείται.
Πρότυπο ΕΝ 50172
Παράλληλα, εξαιρετικά σημαντικό είναι το γεγονός ότι στον πρόλογο του προτύπου ορίζεται ξεκάθαρα ότι το ΕΝ 1838 πλέον διαβάζεται σε συνδυασμό με το ΕΝ 50172, κάτι που αναβαθμίζει τη σημασία του σε σχέση με την παλαιότερη έκδοση, όπου υπήρχε ως απλή αναφορά.
Το EN 50172 αποτελεί το πρότυπο που ορίζει τις απαιτήσεις εγκατάστασης των συστημάτων φωτισμού ασφαλείας, καθώς και τις απαιτήσεις επιβεβαίωσης, λειτουργίας, συντήρησης και ελέγχου τέτοιων συστημάτων. Η τελευταία έκδοση του ΕΝ 50172 είναι του 2024, η οποία μεταφέρθηκε από τον ΕΛΟΤ (Ελληνικό Οργανισμό Τυποποίησης) ως ΕΛΟΤ ΕΝ 50172:2024.
Με την εισαγωγή της παράλληλης εφαρμογής των δύο προτύπων (ΕΝ 1838:2024 και ΕΝ 50172:2024) ορίζεται πλέον ξεκάθαρα ότι οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις του φωτισμού ασφαλείας θα πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του ΕΛΟΤ 60364-5-56, καθώς και ότι θα πρέπει να γίνεται τακτική συντήρηση και έλεγχος του συστήματος, μαζί με αρχικό έλεγχο της εγκατάστασης σύμφωνα με την μεθοδολογία του ΕΛΟΤ 60364-6.
Βελτιώσεις
Η ταυτόχρονη εισαγωγή των προτύπων ΕΝ 1838 και ΕΝ 50172 το 2024 βελτίωσε κατά πολύ τον τρόπο μελέτης, σχεδίασης, εγκατάστασης και συντήρησης των συστημάτων φωτισμού ασφαλείας. Πολλά κενά και ασάφειες του προηγούμενου ΕΝ 1838:2013 ξεκαθαρίστηκαν, ενώ εισήχθησαν οι έννοιες της εκτίμησης κινδύνου και του συσχετισμού του σχεδίου εκκένωσης των κτιριακών εγκαταστάσεων με τον φωτισμό ασφαλείας.
Παράλληλα, γίνεται ξεκάθαρη η απαίτηση για αρχική επιβεβαίωση του επιπέδου φωτισμού ασφαλείας, ενώ παρέχεται και η μεθοδολογία μετρήσεων στο ΕΝ 50172:2024.
Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ασφάλεια του πληθυσμού των κτιρίων και της ποιότητας των μελετών και των εγκαταστάσεων των συστημάτων φωτισμού ασφαλείας.
*Ο κ. Αθανάσιος Ελευθερούδης είναι technical studies manager στην Olympia Electronics.
