Η διατήρηση του σκοτεινού ουρανού μέσα από τον κατάλληλο σχεδιασμό φωτισμού είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων, την ευημερία των ανθρώπων και την ελαχιστοποίηση της φωτορύπανσης.
Άρθρο της κ. Carla Wilkins*
Η Lichtvision Design ασχολείται με το σχεδιασμό φωτισμού ο οποίος είναι λειτουργικός και αισθητικά ελκυστικός τηρώντας παράλληλα τα περιβαλλοντικά πρότυπα. Ο φωτιστικός σχεδιασμός που είναι βασισμένος στις αρχές του σκοτεινού ουρανού (Dark Sky-based lighting design) οφείλει να διαμορφώνει ένα ισορροπημένο και με σεβασμό περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των ανθρώπων, της χλωρίδας, της πανίδας και της διατήρησης του φυσικού νυχτερινού ουρανού.
Αυτή η ολιστική στρατηγική ενσωματώνει εξειδικευμένη γνώση στο σχεδιασμό φωτισμού, με στόχο την ελαχιστοποίηση της φωτορύπανσης και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα εξυπηρετεί βασικές λειτουργίες φωτισμού.
Το γλυπτό Saarpolygon
Το γλυπτό Saarpolygon (εικόνα 1) αποτελεί ένα εμβληματικό σύμβολο της βαθιάς αλλαγής που έχει βιώσει η βιομηχανική περιοχή Saarland στη Γερμανία από τη λήξη της εξόρυξης άνθρακα το 2012. Το γλυπτό, που είναι φτιαγμένο από χάλυβα, είναι επισκέψιμο και μπορείς να περπατήσεις πάνω του, και γίνεται αντιληπτό από μακριά ως η κορυφή μιας απόθεσης άνθρακα, τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα, αφού σκοτεινιάζοντας φωτίζεται εσωτερικά. Η εμπειρία του επισκέπτη μεταβάλλεται ανάλογα με την οπτική γωνία και την ώρα της ημέρας, και ενισχύεται σημαντικά από τον φωτιστικό σχεδιασμό του.
Η φωτορύπανση, δηλαδή η υπερβολική ή κακώς κατευθυνόμενη χρήση τεχνητού φωτός, έχει σοβαρές συνέπειες. Σκεπάζει τα αστέρια, διαταράσσει τα οικοσυστήματα και επηρεάζει τον ανθρώπινο κιρκάδιο ρυθμό, οδηγώντας ενδεχομένως σε προβλήματα υγείας.
Το κτίριο Humboldt Forum
Το κτίριο Humboldt Forum (εικόνα 2) στο Βερολίνο εκτείνεται σε περισσότερα από 44.000 τετραγωνικά μέτρα στο Νησί των Μουσείων (Spree Island). Κύρια τμήματα της πρόσοψης του κτιρίου έχουν ανακατασκευαστεί με ιστορική ακρίβεια. Η ιδέα του φωτισμού δίνει έμφαση στο συνολικό όγκο του κτιρίου, αντί να τονίζει μεμονωμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Τα φωτιστικά σώματα έχουν ενσωματωθεί διακριτικά στην αρχιτεκτονική ή στις κολόνες, χωρίς να αποσπούν το βλέμμα του θεατή. Η ενσωμάτωση των καμερών ασφαλείας, του φωτισμού της πλατείας και των διαφορετικών μονάδων φωτισμού της πρόσοψης σε ένα κοινό σώμα κολόνας, συμβάλλει σε έναν ολιστικό σχεδιασμό.
Η εμπλοκή σχεδιαστών φωτισμού (όπως στη Lichtvision Design) από τα πρώτα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού είναι ζωτικής σημασίας για μια ολιστική και αποτελεσματική προσέγγιση. Με αυτό τον τρόπο, οι σχεδιαστές μπορούν να αναπτύξουν ολοκληρωμένες στρατηγικές, που εκτείνονται από τον ευρύτερο περιφερειακό σχεδιασμό έως τις μικρής κλίμακας λεπτομέρειες, διασφαλίζοντας ότι τα πάντα εξετάζονται με ακρίβεια από την αρχή.
Αυτή η έγκαιρη εμπλοκή επιτρέπει επίσης εις βάθος έρευνα στις κοινωνικές και πολιτισμικές δομές της εκάστοτε περιοχής, καθιστώντας δυνατή την προσαρμογή των φωτιστικών λύσεων στις τοπικές παραδόσεις και τις ανάγκες της κοινότητας.
Η συνεργασία με εξειδικευμένους επαγγελματίες στο σχεδιασμό φωτισμού είναι κρίσιμη σε κάθε περίπτωση, προκειμένου να δημιουργείται μια μοναδική φωτιστική αφήγηση για κάθε έργο, διασφαλίζοντας ότι ο σχεδιασμός δεν φωτίζει απλώς αλλά αφηγείται μια ιστορία που συνδέεται με το περιβάλλον και τους ανθρώπους του. Για τη βελτιστοποίηση της ενεργειακής απόδοσης και τη μείωση της φωτορύπανσης εφαρμόζονται προηγμένα συστήματα ελέγχου φωτισμού και έξυπνες τεχνολογίες.
Το συνεδριακό κέντρο στην Κίνα
Στο νησί Guangyang στην Κίνα (εικόνα 3, ένα νησί που συνδέεται με μια γέφυρα με την ηπειρωτική χώρα, περιλαμβάνει βλάστηση από υποτροπικά αειθαλή πλατύφυλλα δάση και βρίσκεται στο άνω τμήμα του ποταμού Yangtze) βρίσκεται ένα συνεδριακό κέντρο που έχει βασικό στόχο τη διατήρηση ενός βιώσιμου φωτιστικού σχεδιασμού που μειώνει στο ελάχιστο τη φωτορύπανση, προσφέροντας στους επισκέπτες ένα ανεμπόδιστο καθαρό περιβάλλον και νυχτερινό ουρανό.
Η φωτιστική προσέγγιση περιλαμβάνει φωτιστικά σώματα χαμηλής θάμβωσης και ειδικές λεπτομέρειες στήριξης που περιορίζουν την οπτική όχληση. Μέσα από τον ιεραρχημένο σχεδιασμό του φωτισμού, οι επισκέπτες μπορούν να αισθανθούν την αμοιβαία ακτινοβολία και συνύπαρξη του κτιρίου με τους λόφους, καθώς και την αρχιτεκτονική μορφή του κτιρίου, που παραπέμπει σε «ακολουθία ρέοντος νερού».
Καθοριστικής σημασίας είναι και η συνετή επιλογή του φάσματος του φωτός. Η εκάστοτε κοινότητα οφείλει να λαμβάνει υπόψη όχι μόνο το χρώμα του φωτός, αλλά και τις επιπτώσεις του στην άγρια ζωή, στη χλωρίδα και στην ανθρώπινη υγεία. Επιλέγοντας το κατάλληλο φάσμα, μπορούμε να περιορίσουμε τις επιπτώσεις στα φυσικά οικοσυστήματα και να ενισχύσουμε την ευημερία όλων των εμπλεκόμενων.
Ο σχεδιασμός φωτισμού εξυπηρετεί πολλαπλές λειτουργίες: ενίσχυση της ασφάλειας και της άνεσης, αντιμετώπιση της «φωτεινής φτώχειας», διευκόλυνση της επικοινωνίας και ενίσχυση της κοινωνικής ζωής σε δημόσιους εξωτερικούς χώρους. Επιπλέον, ενσωματώνεται φωτισμός για ψυχαγωγία, επικοινωνία και αρχιτεκτονική έκφραση, δημιουργώντας ελκυστικούς και λειτουργικούς χώρους.
Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι ότι ο εξωτερικός φωτισμός σε εμβληματικά κτίρια παίζει σήμερα σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία, την αλληλεγγύη και την υποστήριξη. Μέσω της χρωματικής προσαρμογής του φωτός, ιδιώτες και δημοτικές αρχές μπορούν να μεταδώσουν μηνύματα ενότητας, να τιμήσουν πολιτιστικά γεγονότα και να εκφράσουν τη στήριξή τους σε κοινωνικούς σκοπούς. Αυτή η μορφή οπτικής επικοινωνίας έχει εξελιχθεί σε ένα ισχυρό μέσο της σύγχρονης κοινωνίας, επιτρέποντας στις κοινότητες να εκφράσουν αξίες και να ενισχύσουν τους δεσμούς τους σε ένα βαθύτερο επίπεδο.
Είναι επίσης σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι διαφορετικές αντιλήψεις και τα διαφορετικά σημεία εστίασης των γυναικών και των ανδρών καθώς εξερευνούν το περιβάλλον τους και χαράσσουν τη διαδρομή τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες τείνουν να εστιάζουν περισσότερο στο περιβάλλον γύρω τους, λαμβάνοντας υπόψη τη γενικότερη εικόνα, ενώ οι άνδρες συχνά συγκεντρώνονται στη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσουν.
Αυτή η διαφορά στην αντίληψη σημαίνει ότι το φως που επεκτείνεται πέρα από την προβλεπόμενη περιοχή, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες βιώνουν το χώρο. Για τις γυναίκες, οι καλά φωτισμένοι χώροι μπορούν να ενισχύσουν τα συναισθήματα ασφάλειας και άνεσης, καθιστώντας κρίσιμη την προσεκτική διαχείρισή τους από τους σχεδιαστές φωτισμού.
Μέσα από αυτή τη σφαιρική και μελετημένη προσέγγιση, επιδιώκεται να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που να σέβεται τις παραπάνω αρχές και να είναι ισορροπημένο και βιώσιμο. Στόχος είναι να αναβαθμιστεί η συνολική εμπειρία των ανθρώπων, διατηρώντας παράλληλα τη φυσική ομορφιά του νυχτερινού ουρανού και υποστηρίζοντας την υγεία της χλωρίδας και της πανίδας. Αυτή η ολοκληρωμένη στρατηγική εξασφαλίζει ότι κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος ευθυγραμμίζεται αρμονικά, προωθώντας μια συνεκτική και με σεβασμό συνύπαρξη.
Το Audrey House στο Λονδίνο
Το Audrey House (εικόνα 4) είναι ένα προβεβλημένο κτίριο γραφείων στον ιστορικό και περιφραγμένο δρόμο χωρίς διέλευση Ely Place, κοντά στην περιοχή Hatton Garden στο Λονδίνο. Η στρατηγική φωτισμού της πρόσοψης προσφέρει μια διακριτική και κομψή λύση που σέβεται την περίτεχνη ιστορική όψη του κτιρίου. Η συνολική σύνθεση αναδεικνύει τα διακοσμητικά στοιχεία, τα επιστύλια, τα γείσα και τις κιονοστοιχίες, και επιτρέπει μια ξεχωριστή νυχτερινή θέα. Το μέγεθος και η τοποθέτηση των φωτιστικών επιλέχθηκαν με προσοχή, ώστε να ελαχιστοποιείται η οπτική τους παρουσία κατά τη διάρκεια της ημέρας και να αποφεύγεται η διαρροή φωτός στο περιβάλλον.
Ένα τυπικό φρεάτιο ισογείου του κεντρικού Λονδίνου, χρησιμοποιήθηκε για την απόκρυψη φωτιστικών και για τον φωτισμό του ισογείου, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα τον περιορισμό της αντανάκλασης προς τους ενοίκους. Με λιγότερο από ένα κιλοβάτ εγκατεστημένης ισχύος, πρόκειται για μια λύση χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης και κόστους, που μεταμορφώνει την πρόσοψη τη νύχτα. Ο σχεδιασμός της εγκατάστασης λαμβάνει υπόψη τον εσωτερικό χώρο του κτιρίου και δεν επηρεάζει τα γραφεία. Οι επιτόπιες φωτογραφίες και οι μακέτες υπήρξαν κρίσιμες για την επιτυχή ανάπτυξη του σχεδιασμού.
Ολιστικό και υπεύθυνος φωτισμός
Εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού γύρω από τον ολιστικό και υπεύθυνο φωτισμό, με παραδείγματα καλών εφαρμογών, μπορούν να εκπαιδεύσουν τις κοινότητες για τη σημασία του ποιοτικού φωτισμού. Οι φορείς χάραξης πολιτικής μπορούν να συνεργαστούν με σχεδιαστές φωτισμού για την ανάπτυξη και επιβολή κανονισμών και οδηγιών που προάγουν υπεύθυνες πρακτικές φωτισμού.
Καθώς η παγκόσμια κοινότητα φωτισμού εξελίσσεται τεχνολογικά, είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε την αξία του σκοταδιού και το ρόλο που παίζει στην ευεξία μας και στην υγεία του πλανήτη. Η εμπλοκή των σχεδιαστών φωτισμού από τα πρώτα στάδια κάθε έργου εξασφαλίζει μια πλήρη και αποτελεσματική προσέγγιση, ώστε να δημιουργούνται ισορροπημένα και βιώσιμα περιβάλλοντα.
*Η κ. Carla Wilkins είναι Senior Partner / Global Creative Director της Lichtvision Design και εκλεγμένη πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Σχεδιαστών Φωτισμού IALD (International Association of Lighting Designers).
