Δευτέρα, 17 Φεβρουαρίου, 2025

ΑρχικήΕπικαιρότηταΔρ. Λάμπρος Δούλος (ΕΑΠ): Το πρόβλημα της φωτορύπανσης απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση για...

Δρ. Λάμπρος Δούλος (ΕΑΠ): Το πρόβλημα της φωτορύπανσης απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση για την επίλυσή του

Η πρόσφατη ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού Αίνου ως του πρώτου Διεθνούς Πάρκου Σκοτεινού Ουρανού στην Ελλάδα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα για τη χώρα, και επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα της φωτορύπανσης και της ανάγκης για συμβολή στην επίλυσή του όλων των εμπλεκομένων.

Με αφορμή την ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού Αίνου σε πρώτο Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού στην Ελλάδα, ο δρ. Λάμπρος Δούλος, φυσικός και αναπληρωτής καθηγητής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), ο οποίος είχε την επιστημονική επίβλεψη των παρεμβάσεων φωτισμού για το συγκεκριμένο έργο, μιλά στο περιοδικό «Ηλεκτρολόγος» για τη σημασία της αναγνώρισης αυτής και για τις σχετικές δράσεις που απαιτήθηκαν. Παράλληλα, υπογραμμίζει το πρόβλημα της φωτορύπανσης στην Ελλάδα αλλά και την πολυπλοκότητα και τη διεπιστημονική προσέγγιση που απαιτεί ο σωστός τεχνητός φωτισμός, ώστε να μην διαταράσσει το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία, αλλά και για να εξοικονομεί χρήματα και ενέργεια.

Χάρτης με τις τοποθεσίες όπου έχουν καθοριστεί Διεθνή Πάρκα Σκοτεινού Ουρανού (https://www.darksky.org/our-work/conservation/idsp/finder/)

– Ο Εθνικός Δρυμός Αίνου ανακηρύχθηκε στις 9 Ιουνίου 2023 πρώτο Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού στην Ελλάδα (Aenos International Dark Sky Park). Τι σημαίνει ακριβώς αυτό;

– Η ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού Αίνου σε πρώτο Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού στην Ελλάδα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα, όχι μόνο για την Κεφαλλονιά και την Ελλάδα αλλά για όλη την ευρύτερη περιοχή. Η ανακήρυξη αυτή σημαίνει πως η περιοχή του Εθνικού Δρυμού πιστοποιήθηκε από το διεθνή, αναγνωρισμένο και μοναδικό οργανισμό «Dark Sky Association», ότι έχει εξαιρετικές συνθήκες σκοτεινού ουρανού με μειωμένη φωτορύπανση.

Με απλά λόγια, ένας επισκέπτης θα μπορεί να ζει μια ανεπανάληπτη εμπειρία, καθώς θα παρατηρεί το γαλαξία μας με γυμνό μάτι σε σκοτεινές συνθήκες, όταν φυσικά δεν έχει φεγγάρι. Επιπλέον, θα έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει σε επίσημες βραδιές αστροπαρατήρησης, οι οποίες θα διοργανώνονται επίσημα από το φορέα διαχείρισης του Πάρκου, ενώ θα μπορεί να ενημερώνεται για τις αρνητικές επιπτώσεις της φωτορύπανσης, καθώς επίσης για καλές πρακτικές φωτισμού και για προϊόντα φωτισμού που μπορεί να επιλέγει ο ίδιος, φιλικά προς το περιβάλλον, τα οποία θα καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια.

Οι επισκέψεις αστροπαρατήρησης στο πρώτο Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού της Ελλάδας από ενδιαφερόμενους επισκέπτες του Ελλαδικού χώρου αλλά και του εξωτερικού εκτιμάται πως θα συμβάλουν στην αύξηση του τουρισμού της Κεφαλλονιάς. Με λίγα λόγια, ο συγκεκριμένος χώρος θα καταστεί ένας σημαντικός πόλος έλξης τόσο της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας όσο και των απλών πολιτών. Αν κάποιος επισκεφτεί το χάρτη με τις τοποθεσίες όπου έχουν καθοριστεί «Διεθνή Πάρκα Σκοτεινού Ουρανού», θα αντιληφθεί τη σπουδαιότητα αυτής της ανακήρυξης (εικόνα 1).

– Πώς ήρθε αυτή η αναγνώριση; Σε τι δράσεις προχωρήσατε για να την πετύχετε;

– Για την επίτευξη αυτής της αναγνώρισης συγκροτήθηκε μια εξειδικευμένη ερευνητική ομάδα 4 ατόμων στα γνωστικά αντικείμενα του φωτισμού, της φωτορύπανσης, της εκπαίδευσης, της δασολογίας και της αστροπαρατήρησης, η οποία ομάδα εργάστηκε σκληρά για περίπου 2 χρόνια. Σε αυτή την ερευνητική ομάδα είχαμε συμμετοχή με αλφαβητική σειρά οι Λάμπρος Δούλος, Γεώργιος Δρακάτος, Μιχάλης Ξανθάκης και Ανδρέας Παπαλάμπρου.

Το αντικείμενο του έργου ήταν η υποβολή του φακέλου υποψηφιότητας του Εθνικού Δρυμού Αίνου στην Διεθνή Ένωση Σκοτεινού Ουρανού (Dark Sky) για την ανακήρυξή του σε Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού. Στον φάκελο υποβλήθηκε ένα σύνολο δράσεων με διαφορετικούς στόχους μεταξύ τους, κάτι που απαιτείται από την Ένωση και αυξάνει σημαντικά το βαθμό δυσκολίας για την επιτυχία μιας υποψηφιότητας.

Στα πλαίσια αυτών των δράσεων, πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις φωτισμού στις οδούς των περιμετρικών δήμων, μετρήσεις φωτορύπανσης στον Εθνικό Δρυμό Αίνου και στις γύρω περιοχές, καταγραφή του δημόσιου φωτισμού της Κεφαλλονιάς, κατηγοριοποίηση του φωτισμού των οδών, αναβάθμιση φωτισμού στο συγκρότημα κεραιών Αίνου με κατάλληλα φωτιστικά σώματα, τακτικές αστρονομικές δραστηριότητες, σχεδιασμός εκπαιδευτικού προγράμματος αστρονομίας και προστασίας του νυχτερινού ουρανού, δημιουργία ειδικών προδιαγραφών για φωτιστικά σώματα σε ιδιωτικούς χώρους, καθώς και πολλές δραστηριότητες δημοσιότητας.

Εξέχουσα θέση στις δράσεις αυτές είχε η μελέτη φωτισμού για προστατευόμενες παραλίες του νησιού, καθώς και η αντικατάσταση 100 φωτιστικών σωμάτων με φωτιστικά ειδικών προδιαγραφών σε μια από αυτές. Το έργο βέβαια του φορέα που διαχειρίζεται τον Εθνικό Δρυμό Αίνου συνεχίζεται, καθώς η πιστοποίηση που έχει ως Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού θα πρέπει να διατηρηθεί και τις επόμενες χρονιές.

Η εικόνα φωτορύπανσης της Ελλάδας από την ιστοσελίδα www.lightpollutionmap.info/.

– Ποια είναι τα επίπεδα της φωτορύπανσης στην Ελλάδα σήμερα; Έχουν γίνει μετρήσεις;

– Αν συγκρίνει κάποιος την εικόνα της φωτορύπανσης της Ελλάδας με την υπόλοιπη Ευρώπη, μπορεί να θεωρήσει ότι είμαστε σε καλύτερη κατάσταση και να εφησυχάσει. Δυστυχώς όμως υπάρχει ένα μεγάλο υποβόσκον πρόβλημα με την έλευση της τεχνολογίας των LED. Ενώ θα περίμενε κάποιος πως η μετάβαση του εξωτερικού φωτισμού στα LED θα γινόταν με ορθό τρόπο, δεν συνέβη αυτό σε όλες τις περιπτώσεις.

Δυστυχώς υπάρχει μεγάλο πρόβλημα φωτορύπανσης σε όλα τα αστικά κέντρα, και η αντικατάσταση των φωτιστικών σωμάτων συμβατικής τεχνολογίας με τα νέα LED φωτιστικά δεν γίνεται με τις κατάλληλες προδιαγραφές. Τα λάθη φωτισμού –όπως είναι μεγάλες κλίσεις, ανομοιομορφία, θάμβωση, υπερφωτισμός, παρασιτικός φωτισμός, φωτοκαταπάτηση κλπ.– παραμένουν αντί να διορθώνονται, και μάλιστα η κατάσταση χειροτερεύει.

Η αδιαφορία των αρχών και οι αδίστακτοι προμηθευτές ακατάλληλων φωτιστικών σωμάτων εντείνουν το πρόβλημα, το οποίο αρχίζει και εμφανίζεται και σε πιο απομακρυσμένες περιοχές. Η συμβολή των ιδιωτών είναι και αυτή αρνητική, καθώς δεν ενημερώνονται σωστά ή πέφτουν θύματα μελετητών φωτισμού οι οποίοι στερούνται την κατάλληλη επαγγελματική και επιστημονική ειδίκευση. Η παντελής έλλειψη ορθών κανονισμών τα παλαιότερα χρόνια δεν βοήθησε την καταπολέμηση της φωτορύπανσης.

Ένα μικρό ανάχωμα μπορεί να δημιουργήσει η νέα τεχνική οδηγία φωτισμού από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (TOTEE 20701-7 / Τεχνητός και φυσικός φωτισμός κτιρίων), αλλά αν δεν καθιερωθεί αυστηρός έλεγχος στις μελέτες φωτισμού, δεν θα υπάρξει καμία πρόοδος. Την εικόνα της φωτορύπανσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς και μετρήσεις φωτορύπανσης, μπορεί κάποιος να τα παρακολουθήσει στην ιστοσελίδα www.lightpollutionmap.info/.

– Πώς μπορούμε να προστατεύσουμε το νυχτερινό ουρανό και πώς μπορούν να συμβάλουν σε αυτό οι εταιρείες φωτισμού μέσα από τα προϊόντα τους;

– Το πρώτο βήμα είναι η ενημέρωση όλων μας –των αρχών, των μελετητών φωτισμού, των χρηστών, των κατοίκων κλπ.– για το πρόβλημα της φωτορύπανσης. Να γνωρίζουμε όλοι δηλαδή ότι η φωτορύπανση είναι ένα σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα, με άμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον και όχι μόνο στην ποιότητα του σκοτεινού ουρανού. Υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις στην πανίδα και στη χλωρίδα ενός τόπου, αλλά και στην αύξηση του αποτυπώματος του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), αφού η φωτορύπανση συσχετίζεται σχεδόν πάντα με αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας και υπερφωτισμό.

Δράσεις όπως είναι η ανακήρυξη περιοχών σε Διεθνή Πάρκα Σκοτεινού Ουρανού είναι σημαντικότατες, αφού ευαισθητοποιούν τους πολίτες των περιοχών αυτών και αποτελούν ευκαιρίες ενημέρωσης των πολιτών. Εκτός από την ενημέρωση θα πρέπει να γίνεται και πιστοποίηση των μελετητών φωτισμού, αφού ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης βαραίνει και αυτούς.

Οι εταιρείες φωτισμού δεν αποτελούν άμεσο πρόβλημα για την αύξηση της φωτορύπανσης, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό των εταιρειών αυτών, έχουν προϊόντα τα οποία είναι κατάλληλα για την καταπολέμηση της φωτορύπανσης. Το πρόβλημα είναι έμμεσο, όταν οι ίδιες εταιρείες προτείνουν φωτιστικά σώματα με γνώμονα το κέρδος, καθώς και όταν προβαίνουν σε άμεση παράδοση φωτιστικών σωμάτων χωρίς αυτά να επιλέγονται ανάλογα με τη χρήση τους.

Σε συνδυασμό, μάλιστα, με τον παραγκωνισμό των εξειδικευμένων μελετητών από τις εταιρείες φωτισμού, το πρόβλημα αυτό διογκώνεται και οξύνει την ανάγκη επίλυσής του. Η Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Βιώσιμου Σχεδιασμού του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, με το μοναδικό πρόγραμμα σπουδών φωτισμού στην Ελλάδα, μπορεί να βοηθήσει τους μελετητές, τις αρχές και κάθε ενδιαφερόμενο να κατευθυνθούν προς τη σωστή κατεύθυνση, για ένα καλύτερο αποτέλεσμα φωτισμού.

– Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να καλύπτει ο τεχνητός φωτισμός ώστε να μη διαταράσσει τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία, αλλά και να μην προκαλεί σπατάλη χρημάτων και ενέργειας;

– Μεγάλο και σημαντικό είναι το ερώτημα που διατυπώνετε, και η απάντηση σε αυτό θα απαιτούσε πληθώρα διαφορετικών ειδικοτήτων, όπως είναι οικολόγοι, αστροφυσικοί, βιολόγοι, ιατροί, οφθαλμίατροι, οικονομολόγοι και ενεργειακοί μελετητές. Όπως καταλαβαίνετε, δεν μπορούμε να μιλάμε πλέον ούτε για μελετητές φωτισμού ούτε για μηχανικούς φωτισμού· πρέπει να συζητάμε για ειδικούς φωτισμού οι οποίοι πρέπει να ικανοποιούν τα κριτήρια της διεπιστημονικότητας.

Δεν υπάρχουν «σκονάκια» που να ονοματίζουν τις τεχνικές προδιαγραφές που πρέπει να καλύπτει ο τεχνητός φωτισμός. Ξεκινάμε πρώτα από το ποιες περιοχές πρέπει να φωτίσουμε, αν πρέπει, και γιατί. Πρέπει να καθοριστούν Lighting Masterplan περιοχών και οικισμών, να εμπλακούν πιστοποιημένοι ειδικοί φωτισμού, καθώς και να τηρούνται οι κανονισμοί, και μετά να δούμε τις προϋποθέσεις που πρέπει να καλύπτει ο τεχνητός φωτισμός.

Όλα τα παραπάνω βήματα έχουν πραγματοποιηθεί για τον Εθνικό Δρυμό Αίνου, αφού αποτελούσαν προϋπόθεση για την ανακήρυξή του σε Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουρανού. Επιπλέον, ο φορέας έχει στη διάθεσή του τις κατάλληλες προδιαγραφές, οι οποίες έχουν προσαρμοστεί για τη συγκεκριμένη περιοχή και οι οποίες είναι διαθέσιμες τόσο για τις αρχές όσο και για τους κατοίκους του νησιού.

Ο Εθνικός δρυμός Αίνου (φωτογραφία: Ανδρέας Παπαλάμπρου)
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΑΡΘΡΑ