ʼρθρο του κ. Νισσήμ Μπενμαγιώρ*
Στο προηγούμενο τεύχος αναλύθηκαν οι τεχνικές απαιτήσεις που αφορούν την ηλεκτρομαγνητική συμβατότητα. Στο παρόν τεύχος θα επιδιώξουμε να ενημερώσουμε τους αναγνώστες σχετικά με τις νομικές υποχρεώσεις που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία των κατασκευαστών και ολόκληρης της σειράς των οικονομικών φορέων που εμπλέκονται στην αλυσίδα διάθεσης στην αγορά, σχετικά με τα προϊόντα που διαθέτουν στην αγορά ως και τις εγκαταστάσεις που κατασκευάζουν, όσον αφορά την επίτευξη ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας.
Στην Ευρώπη, η βασική Οδηγία που διέπει την ηλεκτρομαγνητική συμβατότητα είναι η Οδηγία 2004/108/ΕΚ (Οδηγία EMC) η οποία αντικατέστησε την προηγούμενη Οδηγία 89/336/ΕΟΚ. Στη χώρα μας τέθηκε σε εφαρμογή με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 50268/5137/2007 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 1853/2007.
Στην Οδηγία EMC οι ακόλουθοι όροι έχουν την εξής έννοια:
α. «εξοπλισμός»: κάθε συσκευή ή σταθερή εγκατάσταση,
β. «συσκευή»: κάθε τελική διάταξη ή συνδυασμός διατάξεων, που διατίθεται στο εμπόριο ως ενιαία λειτουργική μονάδα, προοριζόμενη για τον τελικό χρήστη, και η οποία ενδέχεται να δημιουργήσει ηλεκτρομαγνητική διαταραχή, ή της οποίας η λειτουργία μπορεί να επηρεαστεί από τέτοιου είδους διαταραχή. Ως «συσκευές»θεωρούνται επίσης τα εξής:
− «συστατικά μέρη» ή «υποσύνολα» που προορίζονται να ενσωματωθούν σε μια συσκευή από τον τελικό χρήστη, τα οποία ενδέχεται να προκαλέσουν ηλεκτρομαγνητική διαταραχή ή των οποίων η λειτουργία μπορεί να επηρεαστεί από τέτοιου είδους διαταραχή,
− οι «κινητές εγκαταστάσεις» που ορίζονται ως συνδυασμός συσκευών και, ανάλογα με την περίπτωση, άλλων διατάξεων, που προορίζονται να μετακινούνται και να λειτουργούν σε διάφορες τοποθεσίες.
γ. «σταθερή εγκατάσταση»: συγκεκριμένος συνδυασμός διαφόρων τύπων συσκευών και, ενδεχομένως, άλλων διατάξεων, που συναρμολογούνται, τοποθετούνται και προορίζονται να χρησιμοποιούνται μονίμως σε μια προκαθορισμένη τοποθεσία.
Παραδείγματα συστατικών μερών που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας είναι κάρτες για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ηλεκτρικοί κινητήρες, σκληροί δίσκοι, τροφοδοτικά τα οποία πωλούνται για εγκατάσταση από τον τελικό χρήστη. Αντίθετα, κάθε εξάρτημα το οποίο δεν διατίθεται για χρήση από τον τελικό χρήστη δεν υπάγεται το ίδιο στις διατάξεις της Οδηγίας. Παραδείγματα είναι ηλεκτρικά ή ηλεκτρονικά εξαρτήματα που αποτελούν τμήμα ενός ηλεκτρικού ή ηλεκτρονικού κυκλώματος, αντιστάτες, πυκνωτές, φίλτρα, ολοκληρωμένα κυκλώματα, καθοδικοί σωλήνες κλπ. Παραδείγματα κινητών εγκαταστάσεων αποτελούν τα στούντιο εξωτερικών μεταδόσεων τα οποία αποτελούνται από συνδυασμό συσκευών που προορίζονται να κινούνται και να λειτουργούν σε πολλές διαφορετικές θέσεις.
Παραδείγματα σταθερών εγκαταστάσεων είναι οι βιομηχανίες και βιοτεχνίες, τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών, τα δίκτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις κλιματισμού, αντλιοστάσια, εγκαταστάσεις ανελκυστήρων κλπ. Ενδέχεται ορισμένοι εξοπλισμοί να υπάγονται ανάλογα με τον εξοπλισμό τους σε ειδικότερη Οδηγία αντί της Οδηγίας 2004/108/ΕΚ.
Η Οδηγία εφαρμόζεται σε μεγάλο αριθμό ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού που πρέπει να είναι σχεδιασμένος ώστε να μην δημιουργεί ηλεκτρομαγνητικές διαταραχές και να είναι άτρωτος από ηλεκτρομαγνητικές παρεμβολές. Ο στόχος της οδηγίας δεν είναι βέβαια η επίτευξη μηδενικής στάθμης εκπομπών ή ολικής ατρωσίας διότι αυτό αντίκειται στους νόμους της φυσικής, αλλά η ύπαρξη μιας επαρκούς στάθμης ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας ώστε οι συσκευές και οι εγκαταστάσεις να λειτουργούν σύμφωνα με το σχεδιασμό του κατασκευαστή. Η στάθμη ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας ενδέχεται να διαφοροποιείται ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί ο εξοπλισμός.
Η Οδηγία 2004/108/ΕΚ περιλαμβάνει ρητές εξαιρέσεις και δεν εφαρμόζεται όταν για συγκεκριμένα προϊόντα υπάρχουν ειδικές Οδηγίες που περιέχουν απαιτήσεις ως προς την ηλεκτρομαγνητική συμβατότητα. Δεν εφαρμόζεται επίσης στην περίπτωση εξαρτημάτων που είναι αδρανή ως προς την ηλεκτρομαγνητική συμβατότητα, όπως π.χ. καλώδια, συντηκτικές ασφάλειες που δεν περιέχουν ηλεκτρικά ή ηλεκτρονικά στοιχεία. Οι ρητές εξαιρέσεις της Οδηγίας EMC περιλαμβάνουν τον ραδιοεξοπλισμό και τον τερματικό εξοπλισμό τηλεπικοινωνιών, που καλύπτεται από την Οδηγία 1999/5/ΕΚ (Οδηγία RTTE), τα αεροναυτικά προϊόντα, μέρη και συσκευές που αναφέρονται στον Κανονισμό 1592/2002 και τον εξοπλισμό ραδιοεπικοινωνιών που προορίζεται για χρήση από ραδιοερασιτέχνες εκτός και αν ο εξοπλισμός αυτός διατίθεται στο εμπόριο. Οι συσκευές ραδιοεπικοινωνιών των ραδιοερασιτεχνών που διατίθενται στο εμπόριο πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις της Οδηγίας 1999/5/ΕΚ. Εντούτοις αν οι συσκευές αυτές έχουν τροποποιηθεί από τους ραδιοερασιτέχνες δεν θεωρείται ότι υπάγονται στην Οδηγία EMC.
Επίσης, εξαιρείται ο εξοπλισμός του οποίου τα εγγενή φυσικά χαρακτηριστικά είναι τέτοια ώστε:
α. Να μην μπορεί να δημιουργήσει ηλεκτρομαγνητικές εκπομπές ή να συμβάλει στην πρόκληση τέτοιων εκπομπών που υπερβαίνουν εκείνη τη στάθμη που επιτρέπει στον ραδιοεξοπλισμό, στον τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό και στο λοιπό εξοπλισμό να λειτουργούν όπως προβλέπεται, και
β. Να λειτουργεί χωρίς απαράδεκτη υποβάθμιση παρά την ύπαρξη ηλεκτρομαγνητικής διαταραχής που συνήθως προκαλείται κατά την προβλεπόμενη χρήση του.
Ουσιώδεις απαιτήσεις
Η οδηγία EMC ορίζει υποχρεωτικές ουσιώδεις απαιτήσεις οι οποίοι έχουν διατυπωθεί κατά γενικό τρόπο για κάθε είδους εξοπλισμό (π.χ. συσκευές και σταθερές εγκαταστάσεις) που περιλαμβάνονται στο πεδίο εφαρμογής της και αναφέρονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας.
Ο εξοπλισμός πρέπει να σχεδιάζεται και κατασκευάζεται κατά τρόπον ώστε, λαμβανομένου υπόψη του επιπέδου της τεχνολογίας, να εξασφαλίζεται ότι:
α. οι προκαλούμενες ηλεκτρομαγνητικές διαταραχές περιορίζονται σε επίπεδο τέτοιο, ώστε ο ραδιοεξοπλισμός και ο τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός ή άλλος εξοπλισμός να μπορεί να λειτουργεί όπως θα έπρεπε,
β. έχει το αναμενόμενο επίπεδο ατρωσίας στις ηλεκτρομαγνητικές διαταραχές για την προβλεπόμενη χρήση του, που του επιτρέπει να λειτουργεί χωρίς απαράδεκτη υποβάθμιση της προβλεπόμενης χρήσης του.
Μια σταθερή εγκατάσταση πρέπει να εγκαθίσταται σύμφωνα με τις ορθές τεχνικές πρακτικές λαμβάνοντας υπόψη την προβλεπόμενη χρήση των κατασκευαστικών στοιχείων της, για την ικανοποίηση των απαιτήσεων προστασίας που προβλέπονται για τον εξοπλισμό. Για σκοπούς επιθεωρήσεων από τις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας της σταθερής εγκατάστασης, οι εν λόγω ορθές τεχνικές πρακτικές πρέπει να είναι τεκμηριωμένες.
Αυτές οι ουσιώδεις απαιτήσεις ορίζουν τα αποτελέσματα που πρέπει να επιτευχθούν, αλλά δεν προδιαγράφουν τις αναλυτικές τεχνικές με τις οποίες αυτό θα επιτευχθεί, ούτε την ορθή τεχνική πρακτική συμμόρφωσης των σταθερών εγκαταστάσεων. Η συμμόρφωση πρέπει να τεκμηριώνεται από τον κατασκευαστή και είναι υποχρεωτική.
Διάθεση στην αγορά
Ως «διάθεση στην αγορά» ορίζεται η διάθεση για πρώτη φορά, έναντι αντιτίμου ή δωρεάν, μιας συσκευής που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας στην κοινοτική αγορά, με σκοπό τη διανομή ή και χρήση μέσα στην Κοινότητα.
Η έννοια της διάθεσης στην αγορά καθορίζει την στιγμή κατά την οποία μια συσκευή περνά για πρώτη φορά από το στάδιο της κατασκευής ή το στάδιο εισαγωγής από μια τρίτη χώρα, σε εκείνο της διανομής ή και χρήσης μέσα στην κοινοτική αγορά. Επειδή η έννοια της τοποθέτησης στην αγορά αναφέρεται μόνο στην πρώτη φορά που μια συσκευή διατίθεται στην κοινοτική αγορά με σκοπό τη διανομή και/ή χρήση μέσα στην Κοινότητα, η Οδηγία καλύπτει μόνο νέες συσκευές κατασκευασμένες μέσα στην Κοινότητα και νέες ή μεταχειρισμένες συσκευές που εισάγονται από μία τρίτη χώρα.Η διάθεση μιας συσκευής στην αγορά δεν αφορά:
(α) Τη διάθεση της συσκευής από τον κατασκευαστή στον εξουσιοδοτημένο αντιπρόσωπό του εγκατεστημένο μέσα στην Κοινότητα ο οποίος είναι υπεύθυνος για λογαριασμό του κατασκευαστή να διασφαλίσει τη συμμόρφωση με την Οδηγία,
(β) Την εισαγωγή στην Κοινότητα με σκοπό την επανεξαγωγή εκτός Κοινότητας,
(γ) Την κατασκευή μιας συσκευής μέσα στην Κοινότητα με σκοπό την εξαγωγή σε τρίτη χώρα,
(δ) Την παρουσίαση ενός προϊόντος σε εμπορικές εκθέσεις και επιδείξεις. Αν το προϊόν δεν είναι σε πλήρη συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας EMC, αυτό το γεγονός πρέπει να αναφέρεται με σαφήνεια δίπλα στην συσκευή που εκτίθεται.
Αξιολόγηση της συμμόρφωσης
Ο κατασκευαστής ή ο αντιπρόσωπός του στην Κοινότητα ή ο εισαγωγέας που θέτει ένα προϊόν στην αγορά πρέπει να πιστοποιήσει ότι το προϊόν συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της Οδηγίας. Οποιοσδήποτε τροποποιεί μια συσκευή με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας «νέας συσκευής», με σκοπό να την τοποθετήσει στην κοινοτική αγορά, θεωρείται επίσης ως κατασκευαστής.
Αυτό γίνεται με την αξιολόγηση της ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας της συσκευής βάσει των σχετικών φαινομένων για την τήρηση των απαιτήσεων προστασίας, την κατάρτιση τεχνικού φακέλου και τη σύνταξη δήλωσης συμμόρφωσης ΕΚ. Ο κατασκευαστής πρέπει να εκτελέσει τις αναγκαίες εργαστηριακές μετρήσεις σε διαπιστευμένο εργαστήριο ώστε να διασφαλιστεί η ακεραιότητα και η ουδετερότητα των μετρήσεων. Με την ορθή εφαρμογή όλων των σχετικών εναρμονισμένων Ευρωπαϊκών προτύπων τεκμαίρεται η πραγματοποίηση της αξιολόγησης της ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας. Η αξιολόγηση μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον κατασκευαστή (εσωτερικός έλεγχος παραγωγής) ή με τη συνδρομή κοινοποιημένου οργανισμού.
Η δήλωση συμμόρφωσης ΕΚ και ο τεχνικός φάκελος κατασκευής πρέπει να διατηρούνται στη διάθεση των αρμοδίων αρχών κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 10 χρόνων μετά την τοποθέτηση της τελευταίας συσκευής στην αγορά.
Ο κατασκευαστής φέρει την ευθύνη για:
(α) Να σχεδιάσει και να κατασκευάσει τη συσκευή σύμφωνα με τις απαιτήσεις προστασίας που θεσπίζονται στην Οδηγία,
(β) Να ακολουθήσει τις διαδικασίες για την πιστοποίηση της συμμόρφωσης της συσκευής με τις απαιτήσεις προστασίας που θεσπίζονται στην Οδηγία.
Για τις σταθερές εγκαταστάσεις η Οδηγία απαιτεί τον προσδιορισμό του ή των προσώπων που θα είναι υπεύθυνα για τη διαπίστωση της συμμόρφωσης μιας σταθερής εγκατάστασης προς τις σχετικές ουσιώδεις απαιτήσεις. Σε συμμόρφωση με την απαίτηση αυτή, η ΚΥΑ 50268/5137/2007 ορίζει τα εξής:
Για την συμμόρφωση της σταθερής εγκατάστασης έναντι των ελεγκτικών αρχών ως προς τις απαιτήσεις ηλεκτρομαγνητικής συμβατότητας υπεύθυνοι είναι:
α) Ο κατασκευαστής της εγκατάστασης, κατά τη διάρκεια της κατασκευής, της δοκιμαστικής της λειτουργίας ή κατά τη διάρκεια του χρόνου εγγύησής της, και
β) ο ιδιοκτήτης της εγκατάστασης ή αυτός που την εκμεταλλεύεται ή ο συντηρητής ή οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο με το οποίο έχει συνάψει σχετική σύμβαση ο ιδιοκτήτης ή αυτός που την εκμεταλλεύεται.
Σε περίπτωση, που από την υφιστάμενη νομοθεσία προβλέπεται για τη σταθερή εγκατάσταση διαδικασία έκδοσης άδειας, ο ιδιοκτήτης της σταθερής εγκατάστασης ή αυτός που την εκμεταλλεύεται ορίζει το πρόσωπο που είναι υπεύθυνο έναντι των ελεγκτικών αρχών για τη διαπίστωση της συμμόρφωσης της εγκατάστασης προς τις ουσιώδεις απαιτήσεις. Το εν λόγω πρόσωπο που οφείλει να έχει τα ανάλογα επαγγελματικά προσόντα σύμφωνα με τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας συντάσσει και τηρεί τον τεχνικό φάκελο της εγκατάστασης, ο οποίος πρέπει να περιέχει όλα τα έγγραφα σχετικά με τα χαρακτηριστικά της εγκατάστασης, και ενδεχομένως όλα τα έγγραφα με τα οποία πιστοποιείται η συμμόρφωση των συσκευών που ενσωματώνονται στη σταθερή εγκατάσταση.
Με βάση τα παραπάνω ως κατασκευαστές μπορούν να θεωρηθούν:
Μία εταιρεία παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, όταν οι γραμμές μεταφοράς προκαλούν μία συνεχή εκπομπή σπινθήρα ή όταν το δίκτυο λαμβάνει ή δεν καταστέλλει μεταβατικά φαινόμενα που οφείλονται σε κεραυνούς.
Οι πάροχοι τηλεπικοινωνιακών δικτύων, όταν το δίκτυο καταστρέφεται από κεραυνό ή όταν το δίκτυό τους επηρεάζεται από ακτινοβολούμενες διαταραχές,
Ο κατασκευαστής μιας εγκατάστασης αν:
δεν διενήργησε έλεγχο του υπάρχοντος ηλεκτρομαγνητικού περιβάλλοντος,
επέλεξε συσκευές με ανεπαρκή ατρωσία,
το δίκτυο γείωσης που κατασκεύασε δεν πληροί τις προδιαγραφές,
οι γραμμές δεν εγκαταστάθηκαν σε αρκετή απόσταση ώστε να μην επηρεάζονται από άλλες εγκαταστάσεις οι συνδεδεμένες συσκευές.
Το ʼρθρο 4 της Οδηγίας EMC επιτρέπει στα Κράτη Μέλη να υιοθετούν ειδικά μέτρα έναντι της θέσης σε λειτουργία και της χρήσης συσκευών σε μερικές δεδομένες περιστάσεις. Αυτά τα μέτρα δεν επηρεάζουν άμεσα την τοποθέτηση στην αγορά και την ελεύθερη διακίνηση των συσκευών. Συνήθως περιορίζουν ή εμποδίζουν την χρήση τους σε κάποιο συγκεκριμένο περιβάλλον EMC. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η απαγόρευση της εγκατάστασης και/ή η χρήση συγκεκριμένων συσκευών σε ευαίσθητες περιοχές όπως νοσοκομεία, αεροδρόμια κ.λπ.
Σήμανση CE και αναγνώριση της συσκευής
Οι συσκευές, των οποίων η συμμόρφωση προς την Οδηγία έχει διαπιστωθεί με τη διαδικασία που καθορίζεται φέρουν τη σήμανση CE, που πιστοποιεί το γεγονός αυτό. Την ευθύνη για την επίθεση της σήμανσης CE έχει ο κατασκευαστής ή ο εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπός του στην Κοινότητα.
Mε τη σήμανση CE ο κατασκευαστής δηλώνει ότι το προϊόν συμμορφώνεται με όλες τις σχετικές με αυτό Οδηγίες, π.χ. την Οδηγία για την Ηλεκτρική Ασφάλεια.
Απαγορεύεται η επίθεση στη συσκευή ή στη συσκευασία της ή στις οδηγίες χρήσης της, σημάτων τα οποία ενδέχεται να παραπλανήσουν τρίτους ως προς τη σημασία ή/και τη γραφική απεικόνιση της σήμανσης CE. Τυχόν άλλο σήμα μπορεί να τοποθετείται στη συσκευή, στη συσκευασία της ή στις οδηγίες χρήσης της, εφόσον δεν καθιστά λιγότερο ευδιάκριτη και ευανάγνωστη τη σήμανση CE. Κάθε συσκευή αναγνωρίζεται από τον αριθμό τύπου, παρτίδας, σειράς, ή οποιαδήποτε άλλη πληροφορία επιτρέπει την αναγνώρισή της και συνοδεύεται από το όνομα και τη διεύθυνση του κατασκευαστή και, εάν δεν είναι εγκατεστημένος στην Κοινότητα, από το όνομα και τη διεύθυνση του εξουσιοδοτημένου αντιπροσώπου του ή του προσώπου που είναι εγκατεστημένο στην Κοινότητα και είναι υπεύθυνο για τη διάθεση της συσκευής στην κοινοτική αγορά.
* Ο κ. Νισσήμ Μπενμαγιώρ είναι μηχανολόγος – ηλεκτρολόγος μηχανικός Ε.Μ.Π., ενώ διετέλεσε Διευθυντής Πιστοποίησης του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών.
